ბლუმის ტაქსონომიის გამოყენება გეოგრაფიის გაკვეთილზე

ავტორი: მანანა სეხნიაშვილი

სწავლის თანამედროვე მიდგომებით სწავლა ნიშნავს არა მარტო ინფორმაციის შეძენასა და დაგროვებას, არამედ უნარ-ჩვევებისა და დამოკიდებულებების განვითარებას. ეროვნულ სასწავლო გეგმის საგნობრივ სტანდარტში აღწერილი კომპეტენციები მოიცავს სამი კატეგორიის ცოდნას: დეკლარატიული (სტატიური), პროცედურული (დინამიური) და პირობისეული (ფუნქციური). ბენჯამენ ბლუმის სააზროვნო (კოგნიტური) უნარების განვითარების ტაქსონომია მასწავლებელს ინტერაქტიული გაკვეთილების დაგეგმვაში, მოსწავლის სააზროვნო უნარების განვითარებაში და ცოდნის დეკლარატიული (სტატიური) კატეგორიიდან პირობისეულ (ფუნქციური) ცოდნამდე აყვანაში ეხმარება. ბლუმის მიხედვით, აზროვნების ან შემეცნების უნარი ექვს დონედ იყოფა. ეს დონეებია: ცოდნა, გაგება, გამოყენება, ანალიზი, სინთეზი და შეფასება. აზროვნების ეს დონეები განლაგებულია საფეხურებად, სადაც ყოველი მომდევნო დონე უფრო რთულდება და ერთ ან რამდენიმე წინა დონეს მოიცავს. პირობითად ცოდნას, გაგებას და გამოყენებას შეიძლება ვუწოდოთ აზროვნების ქვედა (დაბალი) დონის სააზროვნო უნარები, ხოლო ანალიზს, სინთეზს და შეფასებას კი აზროვნების ზედა (მაღალი) დონის სააზროვნო უნარები. სინთეზი და შეფასება შესაძლოა გადანაცვლდეს იმისდა მიხედვით, თუ რა სახისაა შეფასება. თუ შეფასება არ არის სტრატეგიული და არ უკავშირდება გადაწყვეტილების მიღებას, მაშინ იგი უფრო ზედა ნაკლებად რთული სააზროვნო ოპერაცია იქნება, ვიდრე სინთეზი. დამეთანხმებით ბლუმის ტაქსონომია მასწავლებლის ის გზამკვლევია, რომელიც მას შედეგის მიღწევაში ეხმარება. ყოველ გაკვეთილზე (გეოგრაფიის გაკვეთილზე) შესაძლოა არ მიიღწეოდეს მაღალი სააზროვნო დონეები, მაგრამ გამოყენების დონის დაძლევა მაინც უნდა ხდებოდეს. გეოგრაფიის გაკვეთილს იმიტომ გავუსვი ხაზი, რომ მარტო რუკასთან დაკავშირებული ნებისმიერი მუშაოებითაც კი შესაძლებელია გამოყენების დონის ამოქმედება, რომ არაფერი არ ვთქვათ იმ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირებისა და კანონზომირებების დადგენაზე რასაც გეოგრაფია, როგორც საგანი გვთავაზობს. გთავაზობთ რამდენიმე მაგალითს: მე-8 კლასი მოსახლეობის დემოგრაფია. მასწავლებელი სვამს კითხვებს: 1.რა არის დემოგრაფია? 2.რა არის მოსახლეობის დინამიკა? 3.რა არის ბუნებრივი მოძრაობა? 4.რა არის მექანიკური მოძრაობა? ამ კითხვებზე პასუხებს მოსწავლეები გეოგრაფიულ ლექსიკონში პოულობენ. შემდეგ კლასი იყოფა ჯგუფებად და ნაწილდება დავალებები: პირველმა ჯგუფმა მსოფლიოს მოსახლეობის რიცხვონობისა და მსოფლიოს პოლიტიკური რუკების გამოყენებით მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით 10 ლიდერი და 10 აუტსაიდერი ქვეყანა უნდა დაადგინოს. ქვეყნები მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით მეორე ჯგუფმა მსოფლიოს მოსახლეობის სიმჭიდროვისა და მსოფლიოს პოლიტიკური რუკების გამოყენებით დედამიწაზე ყველაზე მჭიდროდ და მეჩხერად დასახლებული რეგიონები და შესაბამისი ქვეყნები უნდა დაადგინოს. მოსწავლეები ქვეყნებს ორი სხვადასხვა კრიტერიუმის მიხედვით აჯგუფებენ, ეს აქტივობა მხოლოდ გამოყენების დონეს მოიცავს. ის მოსწავლეებს უვითარებს რუკის კითხვისა და გეოგრაფიული ინფორმაციის ინტერპრეტაციის უნარებს . ამავე დროს ისინი ქვეყნების კონფიგურაციებს იმახსოვრებენ. მომდევნო აქტივობით კი შესაძლებელია მაღალი სააზროვნო დონეების მიღწევა - მოსწავლეებმა უნდა: 1. განსაზღვრონ, რა მიზეზებით ხდება ქვეყნის მოსახლეობის რაოდენობის სწრაფი შემცირება ან მატება. დაალაგონ პრობლემები სიმძაფრის მიხედვით. (გამოყენება და ანალიზი). 2.გამოთქვან მოსაზრება რომელ ქვეყანაში როგორ დემოგრაფიული პოლიტიკას ატარებენ. (სინთზი და შეფასება). წერილობით გამოთქვან საკუთარი მოსაზრება, თუ როგორი უნდა იყოს ჩვენი ქვეყნის დემოგრაფიული პოლიტიკა. მეორე მაგალითი: საქართველოს მოსახლეობის სქესობრივ-ასაკობრივი პირამიდა. თემის განხილვამდე მასწავლებელს შეუძლია დავალება მისცეს ჯგუფებს: გაიგონ სხვა კლასების მოსწავლეთა რაოდენობა და ცალ–ცალკე დააჯგუფონ ვაჟები და გოგონები. სასურველია, ინფორმაცია არა პარალელური, არამედ სხვა, განსხვავებული კლასებიდან მოიპოვონ (მაგ: მე-6, მე-7, მე-8 კლასები). ერთ ჯგუფი განიხილავს მე–7 კლასს, მეორე - მე–8-ს და ა.შ. გაკვეთილისთვის მონაცემები უნდა წარმოადგინონ ცხრილის სახით. ფორმატის ქაღალდზე, რომელზეც წინასწარ იქნება დახაზული კოორდინატთა სიბრტყე, თითოეული ჯგუფი გადაიტანს თავის მონაცემებს. მოსწავლეები თავად აგებენ სქესობრივ–ასაკობრივ პირამიდას. ბუნებრივია, ამ ინფორმაციის საფუძველზე მხოლოდ სქემატური ნახაზის შედგენაა შესაძლებელი. ამ აქტივობით მოსწავლეები სწავლობენ სტატისტიკური ინფორმაციის მოპოვებისა და დამუშავების გრაფიკულად გამოსახვას. (გამოყენება). შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს, დაადგინონ კავშირი მოსახლეობის ბუნებრივ მატებასა და სქესობრივ-ასაკობრივ სტრუქტურას შორის. (ანალიზი). მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები თავად ააგებენ სქესობრივ-ასაკობრივ პირამიდას, უკეთ გააანალიზებენ სახელმძღვანელოში მოცემულ ნახაზებსა და დემოგრაფიულ პირამიდებს, თითოეულ ჯგუფს ეძლევა ერთი პირამიდა. ისინი უნდა გაეცნონ და აღწერონ 1989 და 1999 წლების მოსახლეობის სქესობრივ-ასაკობრივი პირამიდები. ასევე დაადგინონ: 1.როგორ იცვლება ქალთა და მამაკაცთა რაოდენობა წლების მიხედვით; 2.ჩამოთვალონ მიზეზები, რომელთა გამო ქალთა რაოდენობა აჭარბებს მამაკაცთა რაოდენობას. (ანალიზი). ჯგუფები წარმოადგენენ ნამუშევრებს და გამოაქვთ დასკვნა, რომ მოსახლეობის სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ქვეყნის დემოგრაფიულ სიტუაციას. მასწავლებელი გეოგრაფიული ცნობარიდან მოსწავლეებს ორი კონტრასტული რეგიონის დემოგრაფიულ მონაცემებს აძლევს. მათ უნდა შეადარონ ეს მონაცემები და გამოიტანონ დასკვნა, თუ რა ფაქტორები ახდენს გავლენას ქვეყნის დემოგრაფიულ ვითარებაზე. რეგიონებს მოსწავლეები თავად ირჩევენ. (ანალიზი). მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს გამოთქვან ვარაუდი: 1. როგორ დემოგრაფიულ პოლიტიკას გაატარებდნენ საქართველოში? 2.რა ღონისძიებებს დაგეგმავდნენ არჩეული პოლიტიკის გასატარებლად? დავალებას ასრულებენ ჯგუფებში. სამუშაო საინტერესო და სახალისო რომ იყოს, შესაძლებელია დავალებას მიეცეს ,,კანონპროექტის" სახე. ჩასატარებელი ღონისძიებები პუნქტების (მუხლების) სახით უნდა ჩამოაყალიბონ. პრეზენტაციის დროს შემუშავდება საერთო ,,კანონპროექტი". (შეფასება).